พระบรมราโชวาท พระราชทานแก่คณะข้าราชการที่รับผิดชอบต่อการศึกษาฝึกหัดครู และข้าราชการกรมการฝึกหัดครู ณ พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พุทธศักราช 2513

“ที่ได้มีการจัดสัมมนาเพื่อที่จะแลกเปลี่ยนความคิดความเห็นในการฝึกหัดครูนั้นก็เป็นการดี และที่ได้ทำเป็นประจำทุกปี ก็เป็นการทำให้ผู้ที่จะเข้าการฝึกหัดครูสามารถที่จะติดต่อกันและแลกเปลี่ยนความคิดความเห็นกันในสถานการณ์ปัจจุบันซึ่งเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ปัญหาของครูและการฝึกหัดครูนี้มีมาเสมอ ไม่ใช่เฉพาะในประเทศไทย แต่ทุกประเทศ เมื่อสองสามวันนี้มีครูมาจากสหรัฐอเมริกา เขายืนยันว่าปัญหาของครูก็มีมากในประเทศสหรัฐ จำนวนของครูมีน้อย จำนวนของนักเรียนมากขึ้นทุกที ฐานะของครูฝืดเคือง มีความลำบากในการปกครอง คือเด็กไม่ค่อยจะว่าง่ายสอนง่าย ทุกสิ่งทุกอย่างนี้ก็เป็นปัญหา ได้เคยนึกถึงปัญหานี้และก็เคยได้พูดไว้ที่วิทยาลัยวิชาการศึกษาในเรื่องว่าครูจะต้องสอนนักเรียนจะต้องเ...รียน ข้อนี้รู้สึกว่าเป็นสิ่งที่ไม่น่าจะพูด เพราะว่าเป็นการพูดตามตัวหนังสือ ตามคำจำกัดความของคำว่าครูและนักเรียนอยู่แล้ว แต่สมัยนี้ก็ชอบพูดกันว่า ครูต้องเรียนจากนักเรียน ซึ่งเท่ากับนักเรียนต้องสอนครูและโรงเรียนที่มีอยู่คือโรงเรียนสาธิต ก็เป็นโรงเรียนที่ไม่ใช่สำหรับสอนนักเรียน แต่ว่าสำหรับเลี้ยงนักเรียนเอาไว้ดูเพื่อที่จะให้เป็นการแสดงเป็นสวนสัตว์ อันนี้ก็เคยพูดไว้ แต่ก็มีความเข้าใจผิดอยู่บ้างเหมือนกัน บางคนก็บอกว่า ครูนี้ต้องเรียนจากนักเรียน และนักเรียนจะต้องแสดงตนเป็นผู้ที่มีความคิดริเริ่ม ไม่ใช่เชื่อฟังครู ต้องปฏิวัติครูอยู่เสมอคนที่ปฏิวัติครูเป็นเด็กที่ฉลาด เป็นเด็กที่น่ารัก เป็นเด็กที่เป็นอนาคตของชาติ เด็กต้องมีเสรีภาพในการแสดงตน และปฏิวัติครูได้ ข้อนี้เป็นการค้านกันระหว่างเรื่องของฐานะของครูผู้ที่เป็นผู้ให้วิชาและต้องรับความเคารพจากนักเรียน กับความคิดที่ว่านักเรียนจะต้องมีอย่างที่เรียกว่าสปีริต มีความดื้อ มันขัดกัน โดยมากก็บอกว่าเด็กฉลาด ต้องดื้อ ข้อนี้ขอฝากความคิดเพิ่มเติมว่า ครูต้องสอน และก็ขอยืนยันว่าครูต้องสอน ไม่ใช่ครูเรียนจากนักเรียน เด็กนักเรียนจะต้องเรียนจากครูด้วยความเคารพ ไม่ใช่สอนครู แต่มีข้อสำคัญอย่างหนึ่งว่า ครูย่อมต้องเรียนจากนักเรียนบ้าง ในด้านที่ว่าจะหาความรู้ที่จะเรียนจะสอนนักเรียนอย่างไร เราจะต้องศึกษาว่าเด็กเป็นอย่างไร ซึ่งเราก็เรียนจากเด็กเหมือนกัน ส่วนเด็กก็ต้องมีความคิดริเริ่ม อาจขัดกับครูบ้าง สงสัยครูบ้าง ก็เป็นการฝึกสมองของตนแต่ที่ว่าครูต้องสอนและนักเรียนต้องเรียนจากครูด้วยความเคารพนั้นยังคงต้องมีอยู่ เพราะเหตุว่า ยืนยันได้ว่าเด็กที่เคารพครูและเรียนรู้วิชาจากครูด้วยความเคารพเป็นเด็กฉลาด มีข้อพิสูจน์อยู่ว่าความรู้สึกอย่างนี้มีประโยชน์ มีนักศึกษาที่ไปต่างประเทศไปเรียนความรู้ชั้นสูง เวลาเขากลับมาได้ ถามเขาว่าเขาได้ความรู้มากหรือเปล่า ครูเป็นอย่างไร เขาบอกว่าเขาได้ความรู้มาก แล้วก็บอกว่า ที่เขาได้ได้ความรู้มากเพราะครูเอาใจใส่เขาดีมากที่สหรัฐอเมริกานั่น ลงท้ายซักถามไล่เลียงไปว่าทำไมจึงเป็นเช่นนั้น นักเรียนที่มาจากประเทศอื่นทำไมไม่ได้ความรู้เท่า เขาก็พูดออกมาว่าครูเอ็นดูเขา ก็สันนิษฐานได้ว่าเพราะว่านักศึกษาคนนั้นมีจิตใจเคารพครู ครูจึงมีกะจิตกะใจที่จะแบ่งความรู้ให้อย่างมากที่สุดที่จะทำได้ หมายความว่านักศึกษาผู้นั้นเป็นผู้ฉลาด เคารพครู ไม่ใช่เคารพงอก๋อ แต่ว่าเคารพเพราะว่าครูมีความรู้และอยากได้ความรู้เต็มที่จากครู อย่างนี้ก็เป็นตัวอย่างของนักศึกษาที่ฉลาด นักเรียนและครูในเมืองไทย ก็ควรจะเป็นเช่นเดียวกัน เราต้องถือว่า เด็กที่เคารพครูเพราะอยากได้ความรู้เป็นเด็กฉลาดในด้านของครู ครูที่ฉลาดจะทำอย่างไร แต่โบราณกาลมาครูได้รับการเคารพกราบไหว้อย่างเต็มที่ เพราะว่าเป็นผู้ที่ให้ความรู้ มาปัจจุบันนี้ครูส่วนมากถือการสอนเป็นอาชีพสำหรับหาเงิน เพราะว่าถูกสถานการณ์ต่างๆ บังคับ คือต้องมีอยู่มีกินอันนี้ก็ขัดกัน แต่ถึงอย่างไรก็ยังรู้สึกว่าครูจะสามารถสอนอย่างเก่าได้ โดยที่ครูต่างทำตัวให้เป็นครูที่น่าเคารพ แม้จะฝืดเคืองก็ยังกัดฟันสอนและแจกจ่ายความรู้ออกไป ดังนี้ก็จะได้ความเคารพจากลูกศิษย์และการสอนก็จะง่ายขึ้น แต่ว่าต้องวางตัวให้เป็นครูที่แท้ การฝึกหัดครูจะต้องย้ำในข้อนี้ว่าถ้าครูทำตัวเป็นครู จะทำให้นักเรียนให้ลูกศิษย์นับถือเป็นทุน แต่ว่าถ้าทิ้งความเป็นครูโดยที่ท้อใจ โดยที่ยอมแพ้สถานการณ์ ก็ทำให้ลูกศิษย์มีความเคารพไม่ได้ และสอนไม่ได้ ในปัจจุบันนี้ ถ้าพูดอย่างนี้กับผู้ที่เป็นปัญญาชน เขาก็บอกว่าไม่ดี ไม่ก้าวหน้า ไม่สมัยใหม่ ถอยหลังเข้าคลองแต่ขอยืนยันว่านโยบายนี้ไม่ถอยหลังเข้าคลอง เพราะว่าเราอยู่ในแม่น้ำแล้ว ก็ทำอย่างที่เขายุให้ทำ คือแต่ละคนหากินของตัว สมัยใหม่นั่นน่ะจะไม่ถอยหลังเข้าคลอง จะพุ่งเข้าไปในคลอง จะเดินหน้า ข้อนี้ขอให้พิจารณาว่า เราจะยอมฟังความคิดที่เรียกว่าสมัยใหม่แต่ไม่เข้าเรื่องกระนั้นหรือ เราจะต้องทำอย่างนั้น เพราะมิฉะนั้นเราจะถูกหาว่าเป็นคนครึ เป็นคนเก่า เป็นคนแก่ เป็นคนที่ถอยหลังเข้าคลองกระนั้นหรือ จึงได้ขอว่า ในเรื่องที่สัมมนากันตาม วิชาการฝึกหัดครูซึ่งก็คงได้ถกกันหลายข้อแล้วนั้น ขอให้พิจารณาด้วยว่า จิตใจหรือศูนย์กลางของการเป็นครู การสอนถ่ายทอดความรู้นั้นอยู่ที่ไหน ถ้าพิจารณาด้วยก็จะแก้ปัญหาได้หลายอย่าง จะแก้ปัญหาที่พูดกันอยู่เสมอว่าเราอยู่ในระยะพัฒนา มีประชาชนเพิ่มขึ้นมา เด็กนักเรียนท่วมมาก โรงเรียนไม่พอ ครูไม่พอนั้นได้เป็นอย่างดี ปัญหาทั้งหมดนี้ ถ้าเรามาพิจารณาถึงแก่นก็อาจจะแก้ปัญหาได้ คือว่าต้องมีความเด็ดเดี่ยว ความกล้าหาญที่จะเผชิญกับสถานการณ์ ที่ว่าต้องมีความกล้าหาญเพราะว่าเรากำลังถูกบุกอยู่เสมอ ถูกดูถูกว่าครูนี่เป็นคนโง่ ทำไมมาเป็นครู เงินเดือนก็น้อย แต่ว่าถ้าเราทำได้อย่างเต็มที่ไม่ท้อถอย ลงท้ายตัวจะเป็นวีรบุรุษ เป็นผู้ที่รักษาบ้านเมือง รักษามนุษย์ และรักษาโลกมนุษย์ พูดถึงบ้านเมืองไม่ค่อยได้แล้วสมัยนี้เพราะว่าเขาบอกว่าเดี๋ยวนี้ความรู้อะไรต่างๆ ไม่มีพรมแดน บ้านเมืองไม่มี คนที่รักบ้านเมือง รักชาติ เป็นคนที่ล้าสมัย แต่ว่าถ้าไม่รักชาติ ไม่รักบ้านเมือง ไม่รักมนุษยชาติ เราจะทำอะไร เราจะรักอะไร จึงว่าเราต้องยอม แม้เขาจะว่าว่าเราทำอะไรที่ไม่ถูกต้องเราก็ต้องคิดว่าการที่เขาว่าเรานั้นเพราะอะไร เพราะปมด้อยนั่นเอง เราทำถูกแล้ว เขาต้องว่าเพราะเขาทำตามอย่างเราไม่ได้ก็ขอให้ทุกคนพยายามรักษาความศักดิ์สิทธิ์ของการเป็นครู แล้วถ่ายทอดให้แก่ครูที่ฝึกหัดอยู่เท่าที่จะทำได้เพื่อให้บ้านเมืองเป็นบ้านเมืองให้ประชาชนพลเมืองเป็นคน คือมีความรู้และมีจิตใจที่สูง ไม่เบียดเบียนกัน จะทำให้ส่วนรวมอยู่ได้เป็นปึกแผ่น ทั้งครูทั้งหลายก็จะนับว่าได้ทำหน้าที่อยู่กล้าหาญ อย่างฉลาด และจะเป็นความดีเป็นส่วนรวมของคณะครู ขอให้ทุกคน ทั้งครู ผู้อำนวยการ และเจ้าหน้าที่ทั้งปวง ได้พิจารณาในหน้าที่ของครู หน้าที่ที่ไม่ใช่หน้าที่ราชการหรือหน้าที่ได้รับเงินเดือนตอบแทน แต่หน้าที่ในฐานะมนุษยชน เมื่อทำแล้วจะมีความพอใจได้ใช้ชีวิตในทางที่ถูก ก็การใช้ชีวิตในทางที่ถูกนั้นอาจไม่รวย แต่จิตใจรวย ได้ทำอะไรที่เป็นปึกเป็นแผ่น ได้ทำอะไรที่เป็นประโยชน์ต่อตนเอง ต่อบ้านเมือง และต่อโลกมนุษย์ จะมีความพอใจ มีความสุขว่าได้ทำสิ่งที่ควรขอทุกคนให้มีจิตใจเข้มแข็งเด็ดเดี่ยว ไม่หย่อนที่จะแพ้ต่อสิ่งที่เป็นศัตรูต่อจิตใจ จะได้พาส่วนรวมไปสู่ความเจริญเป็นปึกแผ่น ขอให้ทุกคนมีกำลังใจกำลังกายที่พร้อมเพรียงเพื่อปฏิบัติหน้าที่ และก็ถ้าทำให้ดีอย่างนี้ จะประสบแต่ความเจริญ ความพอใจ ขอทุกคนจงแข็งแรงเพื่อตนเองและเพื่อบ้านเมือง.”อ่านต่อ