พระบรมราโชวาท พระราชทานแก่คณะครูและนักเรียนโรงเรียนจิตรลดา ณ โรงเรียนจิตรลดา พุทธศักราช 2519

“โอกาสงานวันนี้ที่เป็นวันให้ประกาศนียบัตร และรางวัลแก่นักเรียน เป็นโอกาสที่สำคัญสำหรับแต่ละคนในโรงเรียนจิตรลดา ความสำคัญนั้นแสดงออกมาเป็นผลว่า ผู้ที่ได้เรียน ได้รับรางวัลและได้รับประกาศนียบัตร แสดงให้เห็นว่าได้เรียนรู้ความรู้ต่างๆ เพื่อเป็นเครื่องมือ เพื่อเป็นปัจจัยที่จะฟันฝ่าชีวิตต่อไปได้ เพราะเหตุว่าชีวิตนั้นเต็มไปด้วยอุปสรรค จึงต้องมีเครื่องมือ และมีโรงเรียนเพื่อที่จะให้ทุกคนสามารถที่จะรับความรู้วิทยาการใส่ตัว เพื่อที่จะดำเนินชีวิตได้ ตามที่ครูใหญ่ได้รายงานว่ากิจการโรงเรียนจิตรลดาได้ดำเนินมาโดยดี มีการสอนวิทยาการต่างๆ มีการกล่อมเกลาจิตใจและนิสัยให้มีความเป็นคนที่สามารถนั้นก็เป็นที่น่าชื่นชมยินดี และที่นักเรียนที่จะพ้นจากสภาพเป็นนักเรียนโรง...เรียนจิตรลดาไปฟันฝ่าชีวิตต่อไปนั้นก็ต้องทราบว่า ความรู้ความสามารถและจิตใจที่กล่อมเกลาในโรงเรียนนี้ยังไม่สิ้นสุด จะต้องหาอยู่เรื่อย เพื่อที่จะให้มีความสามารถฟันฝ่าอุปสรรคได้ ที่ได้แสดงที่ได้แจ้งมาให้ทราบว่าทำอะไรบ้างนั้น เป็นส่วนหนึ่งของการฝึกตน ยังมีอีก และส่วนนี้สำคัญยิ่งคือจะต้องทำให้ตัวเองครบเป็นคน ด้วยหลักอย่างหนึ่งที่สำคัญที่สุด คือ หลักของเหตุผล ได้พูดถึงหลักของวิชาการ ได้พูดถึงหลักของเมตตากรุณา พูดถึงหลักของความเผื่อแผ่และความขยันหมั่นเพียร แต่หลักของเหตุผลนั้นเป็นหลักที่สำคัญยิ่ง และจะต้องขัดเกลาอยู่ตลอดเวลา มิฉะนั้น จะมีวิชาความรู้เท่าไหร่ก็ตาม ก็ไม่สามารถนำไปเป็นประโยชน์แก่ตัว แก่ส่วนรวม ฉะนั้น หลักนี้เป็นสิ่งที่จะต้องส่งเสริมและทำความเข้าใจ ที่จะส่งเสริมและให้ทำความเข้าใจนั้น ให้ทุกคนท่องหนังสือหรือเรียนเป็นหมู่เป็นคณะนั้น จะไม่พอ แต่ละคนจะต้องทำความเข้าใจด้วยตนเองโดยครู และเพื่อนช่วยกัน เพื่อที่จะหาหลักของเหตุผลที่แท้จริง เมื่อตะกี้ก็กล่าวถึงสามัคคี ก็เป็นทางหนึ่งที่จะช่วยกันฝึกฝนซึ่งกันและกันได้แต่หลักของเหตุผลนี่นะ ที่ขอย้ำและขอชี้แจงเพิ่มเติมว่า คืออะไร คือหลักการว่า ถ้ามีสิ่งใดที่เราจะต้องเผชิญ ต้องพบ ต้องมีเหตุผลทั้งนั้น เหตุผลนั้นเป็นหลัก คำนี้มี 2 คำ เหตุคือต้นของสิ่งที่เราเผชิญ และผลเป็นสิ่งทีต่อเนื่องจากสิ่งที่เกิดขึ้นแก่เรา ถ้าเราเผชิญสิ่งใดและเราพิจารณาด้วยเหตุผลต่อไป เราก็จะเผชิญสิ่งที่ถูกต้อง ถ้ามาพูดอีกอย่างหนึ่ง หลักเหตุผลนั้น คือ หลักของกรรม กรรมนั่นนะ คือการกระทำ ถ้ากระทำอะไรก็ตามในเวลานี้ ย่อมจะเกิดเป็นผลต่อไป และโดยมากเรานึกว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร เราไม่ทราบ ความจริงเราทราบถ้าเราพยายามที่จะมีหลักเหตุผล และปฏิบัติด้วยหลักเหตุผล การกระทำใดๆ ในเวลานี้ ขอให้นึกว่าจะมีผล และผลนั้นคืออนาคตของเรา ถ้าเราประสงค์จะมีอนาคตที่ดีที่แจ่มใส ที่มีความสุขความสบาย จะต้องทำกรรมที่ดีคือปฏิบัติสิ่งที่ดีในปัจจุบัน ด้วยหลักของเหตุผลนี้ เราจะได้รับความสุขความสบายต่อไป หลักนี้จึงเป็นสิ่งที่สำคัญยิ่ง และจะต้องเข้าใจแท้ๆ ด้วยตนเอง และเข้าใจอย่างลึกซึ้งแท้จริง ที่เตือนอย่างสังเขป อย่างคร่าวๆ อย่างนี้ ก็เพราะว่าเป็นห่วงว่า ถ้ามัวแต่เรียนและไม่ได้พิจารณาถึงหลักนี้ในเวลาเดียวกัน การเรียนนั้นจะไร้ประโยชน์ จะเป็นอันตรายด้วยซ้ำ เพราะเหตุว่า วิชาการต่างๆ ก็เหมือนสิ่งที่วิเศษ สิ่งที่มีอานุภาพมาก ถ้าใช้สิ่งที่มีอานุภาพ มีกำลังมากด้วยความไม่สำนึกว่าเป็นอะไรก็จะเกิดความเดือดร้อน จะเกิดอันตรายได้ต่อตนเอง และต่อส่วนรวมได้อย่างมาก ถ้าเราเอาวัตถุระเบิดมาไว้ในมือและทราบว่าเป็นวัตถุระเบิด และกระทำการเอาชนวนมาติดหรือเผาด้วยไฟ ย่อมทราบได้ดีว่าจะระเบิด แต่ว่าถ้าไม่ทราบเหตุผลว่า เดี๋ยวนี้มันไม่ระเบิดจึงไม่เป็นอันตราย ก็สำคัญผิด ถ้าทราบดีด้วยหลักของเหตุผลว่า ถ้าเราทำอะไรเดี๋ยวนี้ เช่น จุดไม้ขีดไฟมาลนระเบิด วัตถุระเบิดนั้นจะระเบิดขึ้นมาในอนาคตอันใกล้ และในอนาคตอันใกล้เราจะได้รับผลร้ายจากการระเบิดนั้น ด้วยตนเองหรือผู้อื่นก็จะพลอยรับอันตรายไปด้วยฉะนั้น จึงต้องพิจารณาให้ดีก่อนที่จะกระทำอะไรด้วยวัตถุที่มีอานุภาพ วิชาการต่างๆ ที่ได้เรียนก็เป็นสิ่งที่มีอานุภาพมาก ถ้าไม่ได้ใช้ในทางที่ดีก็อาจจะระเบิดก็ได้ จึงขอให้ช่วยกันพิจารณาอย่างรอบคอบ ถึงหลักของเหตุผล และวิธีที่จะใช้วิทยาการ วิธีที่จะใช้ความรู้ไม่ให้ระเบิดใส่หน้า ก็ขอเตือนเพียงเท่านี้ว่า ความรู้ที่ได้รับในโรงเรียนนี้ เป็นความรู้ที่อาจจะระเบิดได้ ถ้าไม่พยายามที่จะพิจารณาด้วยเหตุผลอย่างดีและความรู้ที่ได้รับนี้ยังน้อยนัก ต่อไปก็จะต้องพิจารณา และเรียนรู้ต่อไป เพื่อที่จะให้ครบถ้วนและเป็นประโยชน์จริงๆ ไม่เป็นอันตรายสำหรับผู้ที่เรียนจบโรงเรียนนี้แล้ว ที่ได้ลาเมื่อตะกี้และได้ปฏิญาณตนว่าจะปฏิบัติตนให้เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมนั้น ก็ขอให้จงโชคดี จงประสบสิ่งที่เป็นมงคลทั้งหลาย แต่ก็ขอเตือนด้วยเหมือนกันว่า จะประสบสิ่งที่เป็นมงคล สิ่งที่เป็นความดีนั้น ก็จะต้องฝึกฝนในเหตุผล และระมัดระวังให้ดี ให้ใช้ประโยชน์จากสิ่งที่ได้รับจากโรงเรียนนี้อย่างเต็มที่ด้วยหลักเหตุผล และไปในทางที่ถูกต้อง ไม่ทำให้เป็นคนที่หลงทางดังที่ปฏิญาณว่าไม่ยอมหลงทาง แต่ว่าถ้าไม่ทราบทางไปทางไหนก็หลงอยู่ดี ฉะนั้น ก็ขอให้พิจารณาให้รอบคอบให้ดีให้ระมัดระวังด้วยความตั้งใจจริงจะไม่หลงทาง ก็ขอให้คณะครูและนักเรียนทั้งหลายของโรงเรียนจิตรลดา ตลอดจนผู้ปกครองทั้งหลาย จงประสบความสำเร็จ ความเจริญก้าวหน้าทุกประการ สิ่งใดที่ประสงค์ก็ขอให้สัมฤทธิ์ผลอย่างเต็มที่ และได้อยู่เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวม และเกิดความดีแก่ตัว เป็นประโยชน์แก่ตนเองด้วย ขอจงประสบความสำเร็จความเจริญทั่วกันทุกอย่าง.”อ่านต่อ